Εἰς ὅλην τὴν Χριστιανοσύνη
μία εἶναι μόνη Παναγία, ἁγνή:
Κόρη παιδίσκη, Ἁγία τῶν Ἁγίων,
χωρὶς Χριστὸν παιδὶ στὰ χέρια
καὶ τρεφομένη μὲ ἀγγέλων ἄρτον.[1]
Η προεισαγωγή μας στα Χριστούγεννα
Τα Εισόδια της Θεοτόκου είναι η εορτή της εισόδου μας στην Εκκλησία, στα άγια των αγίων, όπου εισοδεύουμε καθαγιαζόμενοι, για να τραφούμε με ουράνιο άρτο για να τέξουμε Θεόν εντός μας.
Είναι εορτή πρώτον θεολογική και με πνευματικό νόημα.
Μας εισάγει στην εορταστική προεόρτια ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων.
Τι χαρούμενη και κατανυκτική η στιγμή όταν ακούσουμε για πρώτη φορά, αυτό το Χριστός Γεννάται. Όχι Χριστός ετέχθη, όχι Χριστός εγεννήθη, αλλά ΓΕΝΝΑΤΑΙ.
Διαρκώς, συνεχώς και νυν και αεί.
Και εμείς όταν αξιωθούμε την θεοτοκία να ταξιδεύουμε αέναα σε αυτήν την καινή κτίση.
Η Θεοτόκος Μαριάμ, προσφέρεται από νήπιο στον Ναό για να κατοικήσει στα Άγια των Αγίων και να προετοιμαστεί εν μυστηρίοις και θέα Θεού, μακράν των θορύβων του κόσμου και να προαγιαστεί για να γίνει δοχείο άξιο του Αχωρήτου Θεού.[6]
ΩΣ ΕΜΨΥΧΩ ΘΕΟΥ ΚΙΒΩΤΩ ΨΑΥΕΤΩ
ΜΗΔΑΜΩΣ ΧΕΙΡ ΑΜΥΗΤΩΝ
Πανηγυρική και μετά στίχων η ενάτη ωδή της Θεοτόκου αύριο, αλλά πιστεύω οι στίχοι του πρώτου ειρμού είναι ιδιαίτερα καθηλωτικοί: «Ὡς ἐμψύχῳ Θεοῦ κιβωτῷ, ψαυέτω μηδαμῶς χεὶρ ἀμυήτων, χείλη δὲ πιστῶν, τῇ Θεοτόκῳ ἀσιγήτως, φωνὴν τοῦ Ἀγγέλου ἀναμέλποντα, ἐν ἀγαλλιάσει βοάτω· Ὄντως ἀνωτέρα πάντων, ὑπάρχεις Παρθένε ἁγνή».
Σε πολλές ορθόδοξες Εκκλησίες οι χοροί κατέρχονται των αναλογίων στο μέσον του ναού και ψάλλουν από κεί τις καταβασίες ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΑΤΑΙ.
Καταβασίες των Χριστουγέννων
ᾨδὴ α'
Χριστὸς γεννᾶται· δοξάσατε.
Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν· ἀπαντήσατε.
Χριστὸς ἐπὶ γῆς· ὑψώθητε.
ᾌσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ,
καὶ ἐν εὐφροσύνῃ, ἀνυμνήσατε λαοί· ὅτι δεδόξασται.
ᾨδὴ γ'
Τῷ πρὸ τῶν α
ἰώνων ἐκ Πατρὸς γεννηθέντι ἀῤῥεύστως Υἱῷ,
καὶ ἐπ' ἐσχάτων ἐκ Παρθένου σαρκωθέντι ἀσπόρως,
Χριστῷ τῷ Θεῷ βοήσωμεν·
Ὁ ἀνυψώσας τὸ κέρας ἡμῶν, Ἅγιος εἷ Κύριε.
ᾨδὴ δ'
Ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί,
καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς Χριστέ, ἐκ τῆς Παρθένου ἀνεβλάστησας,
ἐξ ὄρους ὁ αἰνετὸς κατασκίου δασέος,
ἦλθες σαρκωθεὶς ἐξ ἀπειράνδρου, ὁ ἄυλος καὶ Θεός.
Δόξα τῇ δυνάμει σου, Κύριε.
ᾨδὴ ε'
Θεὸς ὢν εἰρήνης, Πατὴρ οἰκτιρμῶν,
τῆς μεγάλης Βουλῆς σου τὸν Ἄγγελον,
εἰρήνην παρεχόμενον ἀπέστειλας ἡμῖν·
ὅθεν θεογνωσίας πρὸς φῶς ὁδηγηθέντες,
ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζοντες, δοξολογοῦμέν σε, Φιλάνθρωπε.
ᾨδὴ ς'
Σπλάγχνων Ἰωνᾶν, ἔμβρυον ἀπήμεσεν ἐνάλιος θήρ, οἷον ἐδέξατο·
τῇ Παρθένῳ δὲ ἐνοικήσας ὁ Λόγος καὶ σάρκα λαβών,
διελήλυθε φυλάξας ἀδιάφθορον·
ἧς γὰρ οὐχ ὑπέστη ῥεύσεως,
τὴν τεκούσαν κατέσχεν ἀπήμαντον.
ᾨδὴ ζ'
Οἱ παῖδες εὐσεβείᾳ συντραφέντες
δυσσεβοῦς προστάγματος καταφρονήσαντες,
πυρὸς ἀπειλὴν οὐκ ἐπτοήθησαν,
ἀλλ' ἐν μέσῳ τῆς φλογὸς ἐστῶτες ἔψαλλον·
Ὁ τῶν Πατέρων Θεὸς εὐλογητὸς εἶ.
ᾨδὴ η'
Θαύματος ὑπερφυοῦς ἡ δροσοβόλος ἐξεικόνισε κάμινος τύπον·
οὐ γὰρ οὓς ἐδέξατο φλέγει νέους,
ὡς οὐδὲ πῦρ τῆς Θεότητος Παρθένου, ἣν ὑπέδη, νηδύν·
διὸ ἀνυμνοῦντες ἀναμέλψωμεν·
Εὐλογείτω ἡ κτίσις πᾶσα τὸν Κύριον,
καὶ ὑπερυψούτω εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
ᾨδὴ θ'
Μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον!
οὐρανὸν τὸ σπήλαιον·
θρόνον Χερουβικὸν τὴν Παρθένον·
τὴν φάτνην χωρίον ἐν ᾧ ἀνεκλίθη ὁ ἀχώρητος,
Χριστὸς ὁ Θεὸς· ὃν ἀνυμνοῦντες μεγαλύνομεν.
Τί είναι οι Καταβασίες;
Καταβασία: Με την ονομασία καταβασίες φέρονται ύμνοι της χριστιανικής εκκλησίας που ψάλλονται στον Όρθρο.
Ονομάζονται καταβασίες εκ του γεγονότος ότι οι ψάλτες κατέρχονται από τα ψαλτήρια και ψάλλουν αυτούς ομόφωνα μπροστά από την ωραία πύλη. Η παλαιά αυτή παράδοση τείνει όμως σήμερα να εκλείψει. Όχι όμως στην εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου που τηρείται πιστά, όπου οι ψάλτες ψέλνουν το «Χριστός γεννάται».
Οι καταβασίες είναι οι ειρμοί των κανόνων των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών. Εάν ψαλεί ολόκληρος ο κανόνας, τότε στο τέλος κάθε ωδής ψάλλεται ξανά ο ειρμός ως καταβασία. Αν δεν ψαλεί ολόκληρος ο κανόνας τότε οι καταβασίες ψάλλονται όλες μαζί μετά την ανάγνωση του συναξαρίου. Αν δεν υπάρχει εορτή μπορεί να παραλειφθούν όλες εκτός από την 8η και την 9η που πάλι ψάλλονται μετά το συναξάριον.
Οι καταβασίες διακρίνονται σε δύο είδη από άποψη μέλους:
οι σύντομες καταβασίες, καλούμενες και ειρμολογικές, που διακρίνονται από το μεγάλο και πλούσιο ρυθμικό μέλος τους, και οι αργές καταβασίες, που χαρακτηρίζονται όμως για το τεχνικότερο μέλος τους.
Όλες οι καταβασίες συμπεριλαμβάνονται σε ειδικό βιβλίο με βυζαντινή σημειογραφία που ονομάζεται «Ειρμολόγιο». Πρώτος που εξέδωσε συγκεντρωτικά τις αργές καταβασίες ήταν ο Πέτρος ο Πελοποννήσιος και τις σύντομες ο μαθητής του Πέτρος ο Βυζάντιος.[